I 2003 ble det gitt ut en bok med tittelen "Med norske røtter. Gamle trehus på Island" som forteller om "norske hus" på Island og deres innflytelse på islandsk arkitektur i perioden 1870-1910. Boken ble til gjennom støtte fra Kulturdepartementene i begge land og Norge 2005 og nedenfor følger forordet til boken (på islandsk) skrevet av tidligere ambassadør Kjell Halvorsen.
Af norskum rótum. Gömul timburhús á Íslandí.
Formáli
Í bók þessari er ekki aðeins sögð saga gamalla timburhúsa. Hér greinir einnig frá þróun íslensks samfélags, eins og hún birtist í tilurð þéttbýlisstaða á Íslandi og byggingarsögu þeirra á tímabilinu frá 1870 til 1910. Hér er sögð saga ákveðinna húsa, en sú saga er jafnframt þáttur í sögu þjóðarinnar. Hér greinir frá upphafi þéttbýlis sem enn þann dag í dag setur svip á byggð á ákveðnum stöðum á landinu. Sérhver aðkomumaður sem hrífst af húsunum við Tjörnina í Reykjavík hefur ástæðu til að spyrja: Hvers vegna líta húsin svona út? Hvers vegna var byggt með þessum hætti? Bókin veitir svör við spurningum á borð við þessar, þótt vitanlega verði ekki öllum spurningum svarað.
Ennfremur greinir hér frá samskiptum Íslendinga og Norðmanna fyrir liðlega einni öld, en þýðing þessara samskipta hefur líkast til verið vanmetin. Liðin voru þúsund ár frá landnámi þegar nýtt "landnám" í tengslum við síld- og hvalveiðar Norðmanna átti sér stað. Margir settust að á Íslandi og tóku þátt í efnahagslegri uppbyggingu í héruðum landsins. Þessir menn settu svip sinn á byggðakjarnana sem þeir áttu þátt í að reisa, meðal annars með innflutningi á norskum húsum. Þessi hús eru fyrir löngu orðin hluti af íslenskri byggingarsögu. Þannig má segja að þegar yfirvöld á Íslandi varðveita gamla timburhúsabyggð sé í mörgum tilvikum einnig verið að varðveita norska byggingarsögu.
Þá er leitast við að lýsa því hvernig menningartengsl milli þjóða hafa áhrif á stíltegundir og byggingarhefðir. Íslendingar jafnt sem Norðmenn hafa sótt innblástur og hugmyndir til annarra þjóða, en hugmyndirnar hafa þróast og tekið á sig nýjar myndir í báðum löndunum. Á þessum blöðum kemur fram að sveitserstíll í húsagerð, sem svo er nefndur, á rætur sínar að rekja til Evrópu og varð geysilega útbreiddur í Noregi þar sem hann þróaðist með sérstökum hætti. Þessi stíltegund hafði veruleg áhrif á Íslandi á þeim tíma sem hér er til umfjöllunar, en jafnframt varð til séríslenskt afbrigði hans.
Ef ætlunarverk okkar sem að þessari bók stöndum hefur tekist getur bókin vonandi leiðbeint þeim sem vilja að kynnast umhverfi sínu betur og þeim sem ferðast um Ísland sem gestir. Hús og önnur mannvirki eru meðal þess sem hefur áhrif á hvernig umhverfið kemur mönnum fyrir sjónir, ekki síst þeim sem eru gestkomandi. Ef okkur tekst að auka áhugaverðum upplýsingum við það sem fyrir augu manna ber hefur verkið þjónað tilgangi sínum. Auk þess væri afar ánægjulegt ef áhugi okkar á byggingarlist og gömlum timburhúsum gæti smitað lesendur þessarar bókar.
Rétt er að viðurkenna að upphaf þessarar bókar má rekja til forvitni undirritaðs um það sem gæti verið "norskt" á Íslandi. Víða hafði mér verið sagt frá "norskum húsum". Eðlilegt var að sendiherra Noregs á Íslandi reyndi að grafast nánar fyrir um þessar sögur. Með góðri aðstoð þeirra sem samið hafa bókarkaflana, auk ýmissa annarra sem veitt hafa leiðbeiningar og aðra hjálp, hefur myndin orðið töluvert skýrari. Vissulega mætti þó rannsaka ýmislegt nánar.
(...)
Reykjavík, júní 2003
Kjell H. Halvorsen